Gardenia należy do kwiatowej arystokracji. Wydaje wprawdzie tylko białe kwiaty, ale o pięknym, zapachu.
Dawniej kwiaty gardenii chętnie wkładano do butonierek. Obecnie już się tego nie robi, ale od czasu do czasu pojawiają się one w kwiaciarniach jako rośliny doniczkowe i zawsze są chętnie kupowane mimo dość wysokich cen. Wystarczy bowiem, że rozwinie się jeden kwiat, a mieszkanie wypełni się niezwykle silny i przyjemny zapach. Niestety, jak przystało na prawdziwą arystokratkę, jej uprawa jest trudna i nie zawsze kończy się powodzeniem.
Gardenia należy do rodziny marzannowatych (Rubiaceae), do której botanicy zaliczają około 250 gatunków, występujących głównie w subtropikalnych i tropikalnych rejonach Azji i Afryki. Jej nazwa została nadana na cześć botanika Aleksandra Gardena, żyjącego w XVIII wieku. Powszechnie uprawia się jeden gatunek - gardenię jaśminowatą (G. augusta, inaczej G. florida, G. grandifiora) - oraz kilka jej odmian.
Pochodzi ona z południowo-wschodnich Chin, Tajwanu i południowej Japonii. Jest wiecznie zielonym krzewem lub małym drzewem osiągającym wysokość od 2 do 12 metrów. Liście ma ciemnozielone, błyszczące, długości do 12 cm i szerokości do 6 cm.
Kwiaty pojawiają się na wierzchołkach pędów pojedynczo lub w kilku kwiatostanach od lipca do września (niektóre odmiany także w innych terminach). Mają przeważnie białą barwę, ale w miarę przekwitania stają się kremowe, a nawet jasno-żółte. Mogą być pojedyncze lub pełne i osiągają średnicę 5-8 cm.
Wysokie wymagania
Gardenie to rośliny trudne w uprawie. Wymagają dużo światła, dlatego w mieszkaniu powinny stać w miejscu widnym, w pobliżu okna. Zbyt małe oświetlenie powoduje żółknięcie i opadanie liści. Wiosną, gdy minie niebezpieczeństwo przymrozków, możemy je nawet wynieść do ogrodu i ustawić w miejscach widnych, ale nie całkowicie nasłonecznionych.
O powodzeniu uprawy decyduje także odpowiednia temperatura. Najlepiej, gdy wynosi ona 18-20°C, ale wiosną, kiedy zawiązują się pąki kwiatowe rośliny wolą 15-18°C. Wyższe temperatury wpływają na osłabienie kwitnienia, pąki praktycznie się nie zawiązują, a spadki temperatury do 10°C powodują, że rośliny przestają rosnąć i mogą gubić liście. Żółknięcie i zrzucanie liści oraz opadanie pąków to częsta reakcja gardenii na gwałtowne wahania temperatury i nieodpowiednią wilgotność.
Rośliny podlewamy obficie w okresie wzrostu i kwitnienia, natomiast w okresie spoczynku (zimą) nieco je ograniczamy. Gardenie bardzo nie lubią nadmiaru wody ani też przesuszenia. Podlewać trzeba je wodą nie chlorowaną, bez zawartości wapnia, o temperaturze pokojowej. Wymagają wysokiej wilgotności powietrza, trzeba je więc często zraszać, ale nie wolno moczyć kwiatów, gdyż na płatkach pod wpływem wody powstają brązowe plamy.
Gardenie są bardzo wrażliwe na zbyt duże zasolenie podłoża (występuje ono przy koncentracji nawozów). Należy więc zasilać je bardzo ostrożnie, najlepiej preparatami wolno działającymi. Można też stosować nawozy płynne o niskiej zawartości wapnia. Pożywki stosujemy co 3-4 tygodnie w dawkach o połowę mniejszych niż zalecane.
Gardenia lubi dużo świeżego powietrza i w związku z tym pomieszczenie powinno być często wietrzone. Nie może jednak rosnąć w miejscach narażonych na przeciągi. Jest też wrażliwa na wyziewy z kuchni gazowych. Co jakiś czas trzeba czyścić jej liście z kurzu: wycieramy je miękką, wilgotną ściereczką, lub też spłukujemy letnią wodą pod prysznicem.
Starsze egzemplarze mogą ogałacać się od dołu, konieczne więc może się stać przycinanie wierzchołków w celu odmłodzenia i zagęszczenia roślin. Zabiegu tego dokonujemy zawsze po okresie kwitnienia.
Najbardziej odpowiednim podłożem dla gardenii jest mieszanina ziemi darniowej, kompostowej, piasku i torfu w równych proporcjach. Można ją też uprawiać w substracie torfowym z nie-
wielką domieszką ziemi kompostowej.
Odczyn podłoża powinien być lekko kwaśny (pH 5,5-6). Młode rośliny najlepiej przesadzać co roku (wczesną wiosną), starsze znacznie rzadziej i tylko w miarę potrzeby, kiedy bryła korzeniowa jest całkowicie przerośnięta. Należy pamiętać, aby na dnie doniczki umieścić dobry drenaż, który odprowadzi nadmiar wody.
Rozmnażanie
Gardenie najlepiej jest rozmnażać z sadzonek półzdrewniałych wykonywanych w sierpniu i we wrześniu (warto zastosować ukorzeniacz). Umieszczamy je w perlicie lub mieszaninie torfu z piaskiem, w temperaturze 22-25°C. W warunkach wysokiej wilgotności sadzonki ukorzeniają się po 4-6 tygodniach.
Choroby i szkodniki
Młode liście żółkną, przy czym główne nerwy pozostają zielone - chloroza. Chorobę tę powoduje nadmiar wapnia w podłożu. Wskazane jest wtedy jednokrotne zasilenie roślin nawozem chelatowym zawierającym żelazo oraz unikanie nawozów z wapniem i podlewanie wodą bez wapnia (np. przegotowaną).
Na młodych pędach występują liczne małe, zielonkawe owady - mszyce. Zwalcza się je, stosując jeden lub dwa opryski preparatami: Ambusz (w stężeniu 0,05%), Decis (0,05%), Pirimor (0,2%). Można też spróbować jedną z bezpiecznych dla środowiska substancji, np. Afidol, Bio Insekt, Promanal, Savonil.
Na wierzchu liści widać drobne srebrzyste kropeczki, a na ich spodzie delikatną pajęczynkę - przędziorki. Opryskujemy rośliny kilkakrotnie jednym z następujących preparatów: Karate (0,1%), Rufast (0,04%), Talstar (0,05%).
Na liściach widać dużo małych białych muszek, fruwających po poruszeniu rośliny - mączliki szklarniowe. Żerują, wysysając soki, a na lepkiej wydzielinie, jaką zostawiają, rozwijają się grzyby sadzakowe. Powstaje wówczas czarny nalot uniemożliwiający fotosyntezę i oddychanie, co w konsekwencji prowadzi do opadania liści. Szkodniki zwalczamy, opryskując rośliny jednym z następujących preparatów: Applaud (0,05%) lub Mospilan (0,04%).
Małe, nieruchome owady na liściach i pędach - tarczniki lub wełnowce. Trzeba rośliny kilkakrotnie opryskać preparatem Mospilan (0,04%) lub Actellic (0,1%). Jeden oprysk nie wystarczy!